سه ورق از هفت پیکر (هفت پرتره) خمسه نظامی

گنجینه شماره 7 موزه متروپولیتن

خوشنویس: مولانا اظهر[1] (متوفی 76/1475)

افغانستان کنونی، هرات، حدود: 1430

الف. بهرام گور و شاهدخت هندی در شنبه­ای در قصر[2]

آبرنگ و طلا روی کاغذ

6/21 در 7/11 سانتیمتر

هدیه الکساندر اسمیت کوکران[3]، 1913 13.228.13.4

ب. چگونگی غرق شدن شکارچی در چاه[4]

جوهر، آبرنگ مات و طلا روی کاغذ

5/22 در 1/12 سانتیمتر

هدیه الکساندر اسمیت کوکران، 1913 13.228.13.5

ج. دید زدن زیبارویان از پشت پنجره بسته[5]

جوهر و آبرنگ مات، نقره و طلا روی کاغذ

5/22 در 4/12 سانتیمتر

هدیه الکساندر اسمیت کوکران، 1913 13.228.13.6

نسخه خطی که این 3 ورق از آن گرفته شده است، حاوی هفت پیکر – یکی از 5 کتاب خمسه – نظامی است. رسم ­الخط ظریف، تذهیب مفصل افتتاحیه و 5 تصویر تمام صفحه، از مهمترین ویژگی ­های نسخ خطی تولید شده در محافل دربار تیموری در ربع دوم قرن پانزدهم است که احتمالا در هرات تولید می ­شدند. این نسخه خطی در قرن شانزدهم، به هند منتقل شد و در آن ­جا وارد کتابخانه‌های حاکمان مغول، اکبرشاه و شاه جهان شد.

منظومه نظامی که در سال 1197 سروده شده است به شرح زندگی بهرام گور، حاکم ساسانی می ­پردازد. این اثر که با توصیف مهارت بهرام به عنوان یک شکارچی آغاز می ­شود، با شرح اقدامات او به عنوان یک فرمانروا پایان می ­گیرد. ساختار اثر عمدتا حول دوره ­های یک هفته­ ای و بازدید حاکم از قصرهای هفت شاهدخت مختلف است. هریک از شاهزاده خانم‌ها از منطقه‌ای از جهان آمده ­اند، لباس‌هایی به رنگی خاص می‌پوشند و با روایتی هیجان‌انگیز و آموزنده، بهرام را سرگرم می‌کنند.

یادداشت‌های انجام شده در دربار اکبرشاه و شاه جهان، این نسخه خطی را دارای 7 تصویر توصیف کرده که 2 تصویر آن در سال 1913 به موزه متروپولیتن رسید. برخلاف کیفیت بالای این نسخ خطی، منشا آن ­ها به صورت ادواری همواره مورد مناقشه بوده است؛ زیرا خط موجود در آن (شماره 56 ب) ترکیبی از امضای خطاطان مشهور قرن پانزدهم نظیر مولانا اظهر – با تاریخ اتمام 988 هجری قمری/1580 میلادی – است که با تاریخی که خان خانان دربار آن را به اکبرشاه اهدا کرد، مطابقت دارد؛ نه با زمان تولید آن [2]. بررسی جان سیلر از کتیبه ­های مغولی این نسخه نشان می­ دهد که حاکمان مغول یا کتابداران آن ­ها نیز به این نسخه پرداخته ­اند. ارزش مالی این نسخ از 500 روپیه در دوره سلطنت اکبرشاه به 1000 روپیه در عصر نوه او شاه جهان رسید [3].

 

منابع:

1. Robinson, B. 1957-
2. Williams Jackson and Yohannan 1914, pp. 71–79, no. 10.
3. Seyller 1997, pp. 256, 281–82, fig. 17.

[1] Maulana Azhar

[2] Bahram Gur and the Indian Princess in the Palace on a Saturday

[3] Alexander Smith Cochran

[4] How the Hunter Drowned in the Well

[5] An Eavesdropper Peering at a Group of Beauties through a Shuttered Window