چهار دیو

شماره 6 – گنجینه ایران در موزه متروپولیتن

چهار دیو[1]

ایران یا آسیای مرکزی، 1500-1470

آبرنگ و طلا روی ابریشم

2/20 در 34 سانتیمتر

هریس بریزبن دیک[2]، 1968 68.175

 

نقاشی روی ابریشم در چین رایج بود؛ اما در آسیای مرکزی یا ایران نادر بود. این موضوع پرسشی را مطرح می‌کند: این تصویر در کجا نقاشی شده است؟ حاشیه ناهموار پایین اثر نشان می­دهد که نقاشی به اجبار از زمینه دیگری حذف شده است. 2 جفت شیاطین خمیده که به نظر می­ رسد هریک در حال گفت ­و گو با یکدیگر هستند، از نظر ترکیب ­بندی و فضایی مستقل از هم جلوه می ­کنند. هر 4 دیو دارای نوارهایی طلایی بر مچ دست یا مچ پاهایشان هستند. یک دیو از هر جفت، دارای پوست تیره بوده و از ویژگی ­های تقریبا انسانی برخوردار است (اگرچه یکی از آن ­ها شاخدار است) و هر دوی آن ­ها لباس ­هایی شبیه دامن پوشیده ­اند. عضو دیگر هر جفت دیو، پوشیده از خز یا موی نرم است و یکی از آن ­ها دارای دم است. به نظر می ­رسد جفت سمت راست در حال آسیاب کردن چیزی – شاید دانه – در میان یک جفت سنگ هستند. فیگورهای اهریمنی در پس زمینه ای ساده، یادآور نمونه های خاصی است که در آلبوم هازین 2153 کتابخانه کاخ توپکاپی نگهداری می شود. این آثار نیز که روی کاغذ یا ابریشم نقاشی شده‌اند، شیاطین مشابهی را نشان می‌دهند که دارای لباس‌های مشابهی هستند. برخی با پوست تیره و برخی دیگر پوشیده از خز، می‌رقصند، کشتی می‌گیرند، با یکدیگر می ­جنگند، از حیوانات مراقبت می‌کنند و کارهای خانگی انجام می‌دهند [1].

هیچ متنی، هیچ­ یک از نقاشی ­های دیوسان را همراهی نمی ­کند؛ اگرچه برخی از آن ­ها نسبت ­هایی را با آثار محمد سیاه قلم که هویت تاریخی او نامشخص است برقرار می ­کنند. در این میان، گروهی از تصاویر وجود دارند که انسان ­ها را به تصویر کشیده و در اجرای آن ­ها به تصاویر شیطان پهلو زده می ­شود. در این نقاشی ­ها فیگور‌های انسانی که شاید در زمره عشایر باشند، در حال طبخ غذا، مراقبت از حیوانات یا گفت ­و گو با یکدیگر هستند. برخی از این نگاره ­ها به محمد سیاه قلم نسبت داده شده است که اکنون در آلبوم شماره 2153 محفوظند [2]. به نظر می ­رسد تصاویر و نسخ دست­نویس موجود در این آلبوم، در ربع سوم قرن پانزدهم گردآوری شده باشد. اگرچه گمان می­ رود منشاء این آثار متعلق به ترکستان باشد؛ اما هنوز تعریف دقیق­ تری از منشاء و هدف تولید آن­ ها ارائه نشده است [3].

منابع:

1. Çağman, Tanındı, and Rogers 1986, pls. 81–90.
2. Ibid., pls. 91-100.
3. Aslanapa 1954, pp. 81–82; and Ettinghausen 1954.

[1] Four Demons

[2] Harris Brisbane Dick