تکامل هیجان انگیز تئاتر یونان باستان
رایلی وینترز[1]
آتن شهر تئاتر بود. این شهر درام را به وجود آورد، آن را پرورش داد و در نهایت مسئولیت تکامل آن در هنر برتر جهان کلاسیک را برعهده گرفت؛ دست کم بر اساس گفته ارسطو[2] فیلسوف یونانی. نمایشنامه نویسان مشهوری همچون سوفوکل[3]، آیسخلوس[4]، آریستوفان[5] و اوریپید[6] همگی از این شهر سر برآوردند و درام، از آتن در سراسر جهان یونان گسترش یافت. در این میان، هیچ دولت شهری را نمی توان یافت که نام آن با اصطلاح «شهر تئاتر» گره خورده باشد.
واژه «تئاتر» از کلمه یونانی تئاترون[7] گرفته شده است. واژه یونانی «ترون[8]» به معنای «ابزاری برای» بوده و «تئا[9]» در معنای «دیدن» ترجمه می شود. بدین ترتیب، تئاتر به معنای واقعی کلمه، مکان یا ابزاری برای تماشا محسوب می شود. به نظر می‌رسد که تئاتر در آتن باستان تکامل یافته باشد: از آکروپولیس[10]، مرتفع ترین نقطه شهر که به الهه آتنا[11] و فضای مرکزی جشنواره‌های مقدس دیونیزوسی[12] اختصاص یافته بود. در این میان، تقریبا تمام دوران طلایی یونان باستان را می توان در این ناحیه متمرکز ساخت.
– تئاتر اپیدوروس[13]، یونان باستان.
تسپیس[14] آتن و خاستگاه تئاتر یونانی
اعتقاد بر این است که تئاتر یونانی، با ابداع تسپیس آتنی در قرن ششم پیش از میلاد پا به عرصه وجود گذاشته است (اگرچه این ادعا همچنان محل مناقشه است). در حالی که منشا دقیق نمایش مشخص نیست، رابطه میان کنش ها، طراحی و وسایل صحنه نمایش های تراژدی در زیر ذره بین آئین های خلسه وار وابسته به ایزد دیونیزوس مورد ارزیابی قرار گرفته است. دیونیزوس، خدای شراب، لذت، حاصلخیزی زمین، و روشنگری روحی دیوانه وار بود و حتی توسط خود یونانیان باستان، یک امر خارجی و وارداتی تلقی می‌شد: ایزدی که به سفری اکتشافی گسیل شده بود؛ یا خدایی با واردات عجیب و غریب و مناسک غیرمعمول که منجر به از خود بی خود شدن شدید زنان و مردان می شد. دیونیزوس بیشتر یک آئین زنانه بود و زنان در تاریکی شب با لباس و ماسک رژه می رفتند و با همراهی ایزد محبوب خود به کسب لذت های جنسی می پرداختند. اگرچه باور کلی بر آن است که دیونیزوس تنها خدای دائم الخمر بوده است؛ با این حال، تحقیقات بسیاری (توسط نگارنده نیز) درباره او صورت گرفته و این پژوهش ها، پرستش او را به سطحی بالاتر از معنویت ارتقاء داده اند.
– تابوت سنگ مرمر با تصویری از پیروزی دیونیزوس و فصول. روم، 270-260 میلادی.
عناصر مهم تئاتر یونانی
در حالی که میزان تراژدی اولیه وام گرفته شده از سنت های دیونیزوسی همچنان مبهم است، اصول اولیه آن کاملا مشهود است: بازیگران (که به همان اندازه که بازی می کردند، می رقصیدند) ماسک و لباس می پوشیدند و از متنی اساطیری که به شدت بر دوگانگی میان بشر و خدایان تکیه داشت، پیروی می کردند. در پایان نمایشنامه های تراژدی، کاتارسیس[15] رخ داده می توانست همراه با روشنگری باشد. مولفه مهمی که مشارکت در فرقه دیونیزوس همواره به دنبال آن بود.
با این حال، ماسک های یاد شده از اهمیت بسیار برخوردار بودند. این اهمیت شاید از خود آئین‌های دیونیزوسی بیشتر بود؛ زیرا راهی برای اطمینان یافتن از این بود که بازیگران قادرند هر شخصیتی که به آن نیاز است را به تصویر بکشند. در این میان، برای داستانی که به نمایش در می آمد، ماسک ها به شدت ارزشمند بودند و در تمام اجراها از نقشی بنیادین برخوردار بودند.
– صحنه تئاتر: دو زن و یک جادوگر (هر سه ماسک زده اند). اثر دیوسکوریدس ساموسی[16]. موزائیک رومی از ویلای دل سیسرون[17] در پمپئی، این قطعه امروزه در موزه باستان شناسی ملی[18] (ناپل) نگهداری می شود.
بسیاری از ماسک ها و همچنین توصیفات ادبی ماسک ها و تفریحات هنری، در نقاشی های دیواری و گلدان ها به نمایش درآمده اند. بدین ترتیب، شواهد متعددی از اهمیت ماسک ها در تئاترهایی که باقی مانده اند – یونانی یا رومی – را می توان مشاهده کرد. مجسمه هایی که ماسک های خندان، گریان یا خشمگین را به تصویر می کشند، به تماشاگران خیره می شوند. لب هایشان بیش از حد معمول باز هستند و چشم های گرد و نعلبکی مانندشان ذهنیت وجودی ماسک را منتقل می کنند.
– سردیس هایی از ماسک‌های تئاتر مربوط به دوره هلنی. این ماسک ها در حال حاضر در اتاق شماره 30 موزه ملی باستان شناسی آتن به نمایش گذاشته شده اند.
بخش های مختلف یک تئاتر متعلق به یونان باستان عبارت بودند از:
- ارکسترا[19]: «فضای رقص» که در آن گروه کر که مسئولیت روایت متن را بر عهده داشتند، آواز می خواند، می رقصید و با بازیگران تعامل می کردند.
- تئاترون: جایگاه تماشاگران
- اسکن[20]: به معنای واقعی کلمه به عنوان «خیمه» ترجمه شده است. ساختمانی که در پشت صحنه قرار داشته و معمولا به عنوان پس زمینه عمل می کرد.
- پارادوس[21]: مسیرهای میان گروه کر و بازیگران.
– بخش هایی از یک تئاتر یونانی (والتر انگلرت[22]/رید کالج[23]).
نمایشنامه های تراژدی، کمدی و کوتاه ساتیر
درام یونانی تنها در قالب تراژدی ارائه نمی شد و در واقع از 3 شکل بنیادین برخوردار بود: تراژدی، کمدی و نمایشنامه های کوتاه تر ساتیر. تراژدی و کمدی هسته اصلی تئاتر باستانی محسوب می شدند. تراژدی عمدتا به وضعیت بشری می پرداخت و از طریق صحنه های اساطیری به تصویر کشیده می شد؛ در حالی که کمدی در سال های اولیه شکل گیری خود جرات می کرد رهبران سیاسی را زیر سوال برده و به تمسخر بگیرد. تراژدی، پیش از کمدی به وجود آمد و عناصر دیونیزوسی که در نمایش های کمدی نیز نفوذ کردند را توضیح می دهد؛ در حالی که نمایشنامه های ساتیر، عناصری از هر دو گونه را در خود جای می داد.
کمدی در طول قرن ها به شدت تغییر کرد. نمایشنامه های اولیه مانند لیسیستراتا[24]ی آریستوفان، قحط الرجال سیاسی فرضی و جنگجویان را به سخره می گرفتند. کمدی ها به شکلی «قانونی» رهبران جامعه را مورد توهین و تمسخر قرار می دادند (از آن به عنوان «کمدی کهن» یاد می شود). در قرن چهارم پیش از میلاد، شاهد تغییر از تمرکز بر قدرتمندان بر امر روزمره مناندر[25] (342 تا 290 پیش از میلاد) هستیم که به این شکل از کمدی، «کمدی جدید» اتلاق می شود. گفته می شود ژانر سیتکام[26]، از این نوع آثار زاده شده است.
اهمیت تئاتر در آتن کلاسیک (به ویژه) پس از جنگ با امپراتوری ایران پر رنگ تر شد. پس از آن که ایران، آتن را در سال 480 پیش از میلاد نابود کرد، آگورای این شهر – به شکلی که امروزه شناسایی می شود – بازسازی شد: یک اثر هنری بی چون و چرا که الهه حامی آنها، آتنا را با شکوه طلایی اش در داخل پارتنون قدرتمند به نمایش می گذارد. با این روند بازسازی که توسط خودکامه و استراتژیست سابق (ژنرال) پریکلس[27] به حرکت درآمد، تاکید بر تئاتر اهمیت بیشتری یافت و به یکی از جنبه های اصلی جشنواره های اجتماعی و مذهبی آتن بدل شد. جشنواره دیونیزوس آتن، در هر سال 3 نمایشنامه نویس را در برابر یکدیگر قرار می داد و هریک از آن ها که نظر داوران را جلب می کرد با جایزه ای که بر اساس معیارهای باستانی آتن، بیش از طلا ارزش داشت به خانه می رفت: یک دیگ سه پایه برنزی که از اعتبار معنوی خاصی برخوردار بود.
نمایشنامه نویسان یونان باستان
نمایشنامه نویسانی که اغلب – با دلایل موجه – از سوی پژوهشگران کلاسیک مورد بحث قرار می گیرند عبارتند از: آیسخلوس (524 تا 456 پیش از میلاد)، سوفوکل (496 تا 406 پیش از میلاد)، اوریپید (484 تا 407 پیش از میلاد) و آریستوفان. هر یک از این نمایشنامه نویسان زمانی که آثارشان به عنوان بهترین متن انتخاب می شد، انگاره جدیدی را به درام آتن معرفی می کردند و غالبا به واسطه همین نویسندگان است که تئاتر، به شکل کنونی آن توسعه یافت. برای مثال، اجراهای نمایشنامه‌های شکسپیر ممکن است تنها شامل یک بازیگر باشد که نقش‌های مختلف را به واسطه ماسک های متعدد بازی می کند. این در حالی است که آیسخولوس، بازیگر دوم و در ادامه، سوفوکل بازیگر سوم را به جهان درام اضافه کرد. اگر سوفوکل شروع به افزودن پس زمینه های نقاشی شده به آثارش نمی کرد، شاید امروز هم تماشاگران تئاتر مجبور بودند صحنه های یک نمایش را در ذهن خود بازسازی کنند.
– جبهه غربی پارتنون[28] (1821) اثر ادوارد دادول[29].
– نقش برجسته‌ای از سنگ مرمر از یک شاعر، شاید سوفوکل نمایشنامه‌نویس.
متاسفانه مجموعه آثار اوریپید از قرن پنجم پیش از میلاد، آخرین مجموعه کاملا حفظ شده از متون نمایشی یونان باستان است که تا امروز کشف شده است. این موضوع ردیابی مراحل مختلفی که در جریان آن درام در طول قرن های متمادی تغییر کرده است را دشوارتر ساخته است. در این میان، به لطف شیفتگی رومی ها نسبت به فرهنگ یونانی، بسیاری از نمایشنامه های یونانی اولیه در دوران قبل یا حدود 240 پیش از میلاد، برای استفاده مجدد به زبان لاتین ترجمه شدند. پس از تاریخ یاد شده، بار دیگر تاریخ تئاتر به محاق می رود.. رومی ها شروع به توسعه اشکال خاص خود از تراژدی و کمدی کردند. آن ها از گرایش کمتری نسبت به فلسفه برخوردار بودند. هنگامی که مسیحیت بر امپراتوری تسلط یافت، تئاتر رومی – آخرین بازمانده تئاتر یونانی – واپسین اجراهای خود را به روی صحنه برد و اساسا کتاب درام باستانی بسته شد.
برای دوستانی که علاقمند به تاریخ تئاتر هستند کتاب دو جلدی تاریخ طراح صحنه نوشته اسکار براکت پیشنهاد می شود:
منابع متن:
– Damen, Mark. 2016. “Section 2: Classical Greek Tragedy and Theatre; Chapter 6: Early Classical Theatre.” Classical Drama and Theatre, Utah State History Department. Accessed July 14, 2017. https://www.usu.edu/markdamen/ClasDram/chapters/061gkthea.htm
– Easterling, P.E. and Bernard M. W. Knox. (eds) (1993). The Cambridge History of Classical Literature. Cambridge: Cambridge University Press.
– Englert, Walter. “Ancient Greek Theater.” Reed College, Classics Department. Accessed July 13, 2017. https://www.reed.edu/humanities/110Tech/Theater.html#timeline
– Rehm, Rush. (2016.) Understanding Greek Tragic Theatre (Understanding the Ancient World). (2 nd ed.) Routledge.
– Sorkin, Nancy. (2008). Greek Tragedy: Introductions to the Classical World. MA: Blackwell.
– Xayier, Riu. (1999.) Dionysism and Comedy. Lanham: Rowman and Littlefield Publishers.
منبع:
Ancient Origin
https://www.ancient-origins.net/history-ancient-traditions/masks-sex-laughter-and-tears-exciting evolution-ancient-greek-theater-021518
به روزرسانی: 22 ژوئیه 2017.
[1] Riley Winters
[2] Aristotle
[3] Sophocles
[4] Aeschylus
[5] Aristophanes
[6] Euripides
[7] Theatron
[8] tron
[9] Thea
[10] Acropolis
[11] Athena
[12] Dionysian
[13] Epidauros
[14] Thespis
[15] Catharsis
[16] Dioscorides of Samos
[17] Villa del Cicerone
[18] Museo Archeologico Nazionale
[19] Orchestra
[20] Skene
[21] Parados
[22] Walter Englert
[23] Reed College
[24] Lysistrata
[25] Menander
[26] Sitcom
[27] Pericles
[28] West Front of the Parthenon
[29] Edward Dodwell
