زوج شاهزاده

گنجینه ایران در موزه متروپولیتن – شماره 5

زوج شاهزاده

ایران، احتمالا تبریز، 1405-1400

آبرنگ مات روی کاغذ

9/48 در 9/31 سانتیمتر

مجموعه کورا تیمکن برنت از مینیاتورهای ایرانی و سایر اشیاء هنری ایرانی، وقف کورا تیمکن برنت، 1956، 57.51.20

 

اندازه غیرمعمول و بزرگ این نگاره و مقیاس به یاد ماندنی زوج جوان موجود در آن، پژوهشگران را به این نتیجه رسانده است که ممکن است از این اثر به عنوان الگوی نقاشی دیواری استفاده شد باشد [1]. برخلاف جوان عمامه دار و زنی با لباس های ظریف که در چشمان یکدیگر خیره شده اند، پیکربندی منظره به قصد تاکید بر فیگورها شکل گرفته است. فیگورها به وسیله درختان دارای شکوفه – در مقایسه با گیاهان گل داری که میان آن ها رشد کرده اند – چیزی بیش از نهال صرف به نظر نمی رسند. با وجود پاکدامنی این دو جوان، ژست فیگورها از بار جنسی برخوردار است که بیننده را به یاد عشاق افسانه ‌ای ادبیات فارسی از جمله همای و همایون یا خسرو و شیرین می اندازد. ضمن آن که در حاشیه نقاشی متنی نیز وجود ندارد که بتوان نام این دو تن را شناسایی کرد.

انواع منابع تاریخی، از وجود نقاشی‌های دیواری جنسی در اوایل قرن یازدهم یاد کرده‌اند. از سوی دیگر، نقاشی‌ های دیواری فیگوراتیو، در متون ادبی نیز توصیف و به تصویر کشیده شده‌ اند. هنرمندانی که به موضوع عشاق می پرداختند به داستان یوسف و زلیخا که در قرآن توصیف شده است استناد می کردند. آن ها به اتاقی اشاره می کردند که به قصد اغوای یوسف از سوی زلیخا، با نقاشی های دیواری شهوانی تزئین شده بود. محبوب‌ ترین تفسیر ادبی از این داستان، متعلق به عبدالرحمن جامی شاعر قرن پانزدهم است که از نزدیک‌ ترین شباهت ‌های بصری با این زوج شاهزاده برخوردار است. نسخه مشابه دیگری از این اثر که متعلق به سده شانزدهم است متعلق به بوستان سعدی بوده که امروزه در وین نگهداری می شود [2].

تناسب فیگورهای نقاشی موزه متروپولیتن، همراه با جزئیات لباس آن ها و الگوی خالکوبی صورت زن، ویژگی های مشابهی را در تصاویر نسخ خطی تولید شده در عراق و ایران اواخر قرن 14 و اوایل قرن 15 یادآوری می کند (کتابخانه دانشگاه استانبول). در نسخه‌ ای از «خسرو و شیرین» نظامی (گالری هنر آزاد، واشنگتن دی سی) نیز چنین رویکردی را می توان شاهد بود [3].

در نسخه خطی فریر[1] که در تبریز تهیه شده و تصور می‌ شود مربوط به اوایل قرن 15 باشد، تاریخ و محل تولید نقاشی حاضر درج شده است.

 

منابع:

1. Washington, D.C., and Los Angeles 1989, pp. 58-61, 331-32, no. 17.
2. Nationalbibliotek, Vienna (Ms. AF 103, fol. 73a); illustrated in Edinburgh 1977, pp. 74, 77, no. 175.
3. Gray 1977, pp. 39-54.

[1] Freer