شماره 8 از گنجینه ایران موزه متروپولیتن نیویورک
خوشنویس: یعقوب بن حسن
ایران، شیراز، 839/1436-1435
الف. محاصره ارگ بغداد توسط تیمور و سپاهش[1]
جوهر، آبرنگ مات، نقره و طلا روی کاغذ
6/24 در 4/33 سانتیمتر
دارایی لوئی وی. بل، 1967 67.266.1
ب. محاصره ارگ بغداد توسط تیمور و سپاهش
جوهر، آبرنگ مات و طلا روی کاغذ
3/20 در 9/28 سانتیمتر
دارایی راجرز، 1955 55.121.17
اگرچه این صفحات در دو زمان مختلف توسط موزه خریداری شده است؛ اما قرار بود این 2 ورق همراه با یکدیگر در معرض تماشا قرار گیرند. آن ها بر روی برگه های مجاور یک نسخه خطی که در سال 1436 توسط یعقوب بن حسن معروف به سراج الحسینی در شیراز نسخ شده بود، نقاشی شده اند. ظفرنما (کتاب پیروزی) را شرف الدین علی یزدی (متوفی ۱۴۵۴) تنها چند سال پیش از آن در سال ۸۲۸ هجری قمری/1425-1424 تولید کرد.
روایت یزدی شرح واضحی از محاصره ارگ بغداد توسط ارتش تیموری را ارائه می‌دهد. این رویداد بیش از 40 روز در ماه های گرم ژوئن و آگوست سال 1401 به وقوع پیوست. یزدی در اثر خود به شرح نقش لشکرهای مختلف ارتش و مناصب مهمترین شاهزادگان و امیران پرداخته است. او همچنین نقش تیمور در هدایت ارتش و نظارت بر نبرد را نیز مشخص کرده است. او با توجه به مدافعان ارگ و ترس ناشی از محاصره تیموریان تاکید کرده است. غوغای کرکننده حمله همزمان به هر سوی ارگ که در ساحل شرقی دجله قرار داشت، محاصره شدگان را به این فکر واداشت که رستاخیز فرا رسیده است. بسیاری در ناامیدی تمام خود را از دیوارهای ارگ به پائین انداختند؛ اما واقعا موجوداتی تیزدندان که در زیر آب منتظرشان بودند آن ها را بلعیدند؟
این دو نگاره با تقابل قدرت لشکر تیموری و وحشتی که پادگان بغداد را فراگرفته است، حال و هوا و جوهر وقایع یزدی را بازآفرینی کرده است. نقاش در یکی از آن ها نقش تیمور را برجسته ساخته و نشان می دهد که او در حالی که توسط چتر سلطنتی محافظت می شود، نبرد را هدایت می کند. خود محاصره و تجهیزات آن که یزدی به تفصیل آن ها را شرح داده است نیز توسط سربازی که از پشت سپر چوبی تیری پرتاب می‌کند، سلاح‌های انبوه سربازان تیموری و برج‌های جداگانه‌ای که منظره اطراف تیمور را پر کرده اند، به تصویر کشیده شده است. صفحه دیگر مدافعان محاصره شده را نشان می دهد. سربازان داخل ارگ با حیرت به یکدیگر می نگرند و قادر به دفع حمله نیروهای تیمور نیستند. ناامیدتر از آن ها کسانی هستند که در پائین برج و باروها هستند. آن ها نه تنها باید از چنگ ارتش تیمور بگریزند؛ بلکه آرواره های شکارچیانی که در آب کمین کرده اند نیز انتظارشان را می کشند.
به نظر می رسد این نسخه خطی از متن یزدی تا اوایل قرن بیستم دست نخورده باقی مانده است؛ اگرچه برخی نقاشی های آن حذف و به فروش رسیده اند. النور سیمز[1]، کار بازسازی طاقت فرسایی را روی این نسخه انجام داده است. بر اساس محاسبات او، شاید این نسخه تنها اثری باشد که واقعه «محاصره بغداد» را مستند کرده باشد [3].
منابع:
- Sims 1990-91, pp. 175-77.
- Sharaf al-Din ‘Ali Yazdi 1957, vol. 2, pp. 263–64.
- Sims 1990-91, pp. 175–76.
[1] Elenore Sims
[1] Timur and His Army Besiege the Baghdad Citadel
